Đầu To Bằng Cái Bồ


Chuyện kể rằng lúc Quỳnh còn nhỏ, mới bảy tám tuổi, Quỳnh đã tỏ ra
thông minh đỉnh ngộ nhưng cũng là một đứa trẻ chúa nghịch. Hồi ấy bọn
trẻ thường chơi trò xước xách, lấy tàu chuối làm cờ, lá sen làm lọng.
Trong trò chơi, Quỳnh bao giờ cũng lấn lướt.

Một đêm mùa thu, trăng tháng tám sáng vằng vặc, đang chơi với đám trẻ ở sân nhà, Quỳnh bảo:

- Chúng bay làm kiệu cho tao ngồi, rồi tao đưa đi xem một người mà cái đầu to bằng cái bồ!

Lũ trẻ tưởng thật, liền tranh nhau làm kiệu rước Quỳnh đi vòng
vòng quanh sân, mệt thở muốn đứt hơi. Xong, chúng nhất định bắt Quỳnh
phải giữ lời hứa. Lúc ấy trăng đã mờ, Quỳnh bảo:

- Tụi bây đứng đợi cả ở đây, tôi đi đốt lửa soi cho mà xem!

Bọn trẻ nhỏ hơi sợ, không dám ở lại, chỉ những đứa lớn hơn, bạo
dạn đứng chờ. Quỳnh lấy lửa thắp đèn xong đâu đấy, rồi thò đầu che ngọn
đèn, bảo:

- Kìa, trông trên vách kìa. Ông to đầu đã ra đấy!

Anh nào cũng nhìn nhớn nhơ nhớn nhác, thấy bóng đầu Quỳnh ở vách
to bằng cái bồ thật. Lũ trẻ biết Quỳnh xỏ, quay ra bắt Quỳnh làm kiệu
đền, Quỳnh chạy vào buồng đóng cửa lại, kêu ầm lên. Ông bố tưởng là trẻ
đánh, cầm roi chạy ra, lũ trẻ chạy tán loạn.

Đất Nứt Con Bọ Hung

Từ thuở bé, ngoài tính nghịch ngợm, hiếu động, Quỳnh còn tỏ ra thông
minh xuất chúng khi học rất giỏi và đối đáp hay, nhất là khi ứng khẩu.

Trong làng cậu bé Quỳnh có một người hay chữ nhưng tính tình kiêu
ngạo, đi đâu cũng khoe khoang, tên gọi là ông Tú Cát. Tất nhiên, từ nhỏ
Quỳnh đã ghét những người có bản tính như vậy. Một hôm, Quỳnh đang đứng
xem đàn lợn ăn cám thì Tú Cát đi qua. Đã được nghe người ta đồn đãi về
thần đồng này, Tú Cát không ưa gì Quỳnh, ông ta ra vẻ kẻ cả gọi Quỳnh
đến bảo:

- Ta nghe thiên hạ đồn mày là đứa thông minh, ứng đáp rất giỏi.
Bây giờ ta ra cho mày một vế đối, nếu mà không đối được thì sẽ biết
tay. Nhất định ta sẽ đánh đòn cho chừa các tật láo, nghe chưa!

Nói xong, không đợi Quỳnh thưa lại, Tú Cát liền gật gù đọc:

- "Lợn cấn ăn cám tốn."

Đây là một câu đối rất hắc búa bởi "Cấn" và "Cám" vừa chỉ lợn và
thức ăn của lợn, lại vừa là hai quẻ trong kinh Dịch, người có học nhiều
còn thấy khó. Thế nhưng, không nao núng, Quỳnh đọc lại ngay:

- "Chó khônss chớ cắn càn."

Quả là một vế đối vừa chỉnh vừa có ý xỏ xiên. "Khôn" và "Càn" cũng
là hai quẻ trong kinh Dịch, Quỳnh lại còn ngầm ý chưởi Tú Cát là đừng
có mà rắc rối. Bị thằng nhỏ hơn mình chơi lại một đòn đau, Tú Cát tức
lắm, hầm hầm bảo:

- Được để coi mầy còn thông minh đến cỡ nào. Tao còn một vế nữa, phải đối ngay thì tao phục!

Nói xong Tú Cát đọc ngay:

- "Trời sinh ông Tú Cát!"

Vế vừa ra mang tính cách ngạo nghễ, phách lối. Nào ngờ, Quỳnh chỉ
ngay xuống đất, dưới lớp phân heo đùn lên những ụ nhỏ mà đáp:

- "Đất nứt con bọ hung!"

Đến nước này thì dù tức đến hộc máu mồm, Tú Cát cũng đành cút thẳng.












__________________

Chuyện Dê Đực Chửa


Tiếng tăm về một thần đồng nhanh chóng được truyền tụng khắp nơi,
ngày càng lan rộng và đến tận kinh đô. Nhà vua muốn biết hư thực ra
sao, nhưng là người chuộng nhân tài, sau khi suy nghĩ, vua bèn ban
lệnh: Cả phủ Thanh Hóa, mỗi làng phải đem nộp một con dê đực đang chửa.
Sau hai tháng, nếu làng nào không có sẽ bị trị tội. Cái lệnh chéo ngoe
ấy tất nhiên làm dân chúng phủ Thanh Hóa shốt hoảng sợ hãi. Cả làng
Quỳnh ở, ai cũng nhớn nhác lo âu. Tìm đâu ra dê đực chửa? Mà từ xưa đến
giờ đã nghe ai nói cái chuyện lạ lùng ấy đâu! Thế nhưng, khi biết
chuyện đó, Quỳnh nói với bố:

- Chuyện gì chớ chuyện này xin bố đừng lo. Bố cứ bảo dân làng
chuẩn bị cho con một trăm quan tiền và gạo ăn đường, con sẽ kiếm được
dê đực chửa cho làng. Nghe Quỳnh nói vậy, ông bố không tin, nhưng cũng
thưa lại vơi dân làng. Người tin kẻ nghi nhưng không còn có cách nào
khác, mọi người đành làm theo yêu cầu của Quỳnh. Sáng hôm sau, hai cha
con Quỳnh lên đường. Họ đến kinh đô khi nhà vua có việc đi qua cửa
Đông. Quỳnh nép xuống cống sát vệ đường chờ. Khi xa giá nhà vua đến
gần, Quỳnh khóc rống lên. Nghe tiếng khóc có vẻ lạ, vua sai lính lôi
đứa trẻ đang khóc lên hỏi nguyên do. Quỳnh vờ như không biết đấy là
vua, càng gào to, kể lể:

- Mẹ tôi đã chết mấy năm nay, tôi nói mãi mà bố tôi không chịu đẻ em bé cho tôi bế...

Vua nghe nói câu ấy, bật cười bảo rằng:

- Ôi chao quả là một thằng bé đần độn. Ba mày là đàn ông mà đẻ làm sao được?

Chỉ đợi cho vua nói vậy, Quỳnh liền nín ngay, rồi đứng chắp hai tay lại, nói thật trang nghiêm:

- Thưa ông, vậy mà nhà vua bắt dân làng tôi phải nộp dê đực chửa!

Nghe nói vậy, nhà vua giật mình, biết ngay đây là đứa bé thần đồng mà bấy lâu mình vẫn nghe đồn.

Miệng Kẻ Sang


Bấy giờ Quỳnh đã hơi lớn, đang độ thiếu niên. Trên đường từ phủ về
khát quá, Quỳnh vào một quán nước bên đường. Trong quán có một viên
quan, dáng oai vệ, đang ngồi nhai trầu bỏm bẻm. Cạnh đó, có một lính vệ
đứng hầu. Quan nhai xong, hách dịch vứt miếng bã trầu ra đất.

Quỳnh đang ngồi uống nước, thấy ngứa mắt liền bước lại cuối nhặt
lên, ngắm nghía như muốn tìm kiếm cái gì, rồi đút vào túi.

Quan thấy lạ, hỏi:

- Mày là ai? Làm gì vậy?

Quỳnh làm bộ khúm núm đáp:

- Bẩm, con là học trò nghèo, lâu nay thường nghe người ta nói
"Miệng nhà quan có gang có thép" muốn nhặt lên đem về coi thử có đúng
thế không?

Biết mình bị xỏ, lại không biết tên học trò xấc xược này là Quỳnh, quan liền bảo:

- Đã xưng là học trò thì người phải đối ngay câu tục ngữ mà người
vừa nói đó đi, hay thì ta thưởng, dở sẽ đánh đòn. Mà nhớ là tục ngữ
phải đối bằng tục ngữ, nghe chưa!

Quỳnh giả bộ rụt rè, thưa thưa bẩm bẩm:

- Con sợ mang tiếng xấc xược... Không dám đối.s

Tưởng anh chàng học trò đang bí, quan bảo:

- Ta cho người cứ nói, còn đối không được thì nằm xuống để ta đánh đòn.

- Nếu thế thì con xin đối ạ.

- Được. Đối ngay đi, ta nghe thử!

Quỳnh thong thả đọc vế đối:

- "Đồ nhà khó vừa nhọ vừa thâm."

Nghe xong, mặt quan xám lại như tro bếp. Câu đối lại đúng là câu tục ngữ, không thể bắt bẻ vào đâu được.

Biết ngồi lâu không tiện, quan giục lính hầu ra đi, quên bẵng lời hứa thưởng tiền cho anh học trò nghèo.

Chẳng bao lâu, chuyện ấy lan ra khắp vùng, tên quan kia thì xấu hổ
vì làm miệng cười cho thiên hạ còn tiếng tăm của Quỳnh thì nổi như cồn.

Phơi Sách, Phơi Bụng


Quỳnh có một lão trọc phú. Lão này đã dốt lại thích học làm sang,
thỉnh thoảng mò đến nhà Trạng, đòi mượn sách. Tất nhiên lão có mượn
được sách về thì cũng biết gì đâu đọc. Quỳnh bực lắm, một bận, thấy lão
lấp ló đầu cổng, Quỳnh vội vác ngay chiếc chõng tre ra sân, cởi áo nằm
phơi bụng. Lão trọc phú bước vào, thấy lạ, hỏi:

- Thầy làm gì thế?

Quỳnh đáp:

- À! Có gì đâu! Hôm nay được cái nắng tôi đem phơi sách cho khỏi khô mốc

- Sách ở đâu?

Quỳnh chỉ vào bụng:

- Sách chứa đầy trong này!

Biết mình bị đuổi khéo, trọc phú lủi thủi ra về.

Bận khác, lão cho người mời Quỳnh đến nhà. Để rửa mối nhục cũ, lão bắt chước, đánh trần, nằm giữa sân đợi khách...

Quỳnh vừa bước vào, lão cất giọng con vẹt, bắt chước...

- Hôm nay được cái nắng tôi nằm phơi sách cho khỏi mốc

Bất ngờ Quỳnh cười toáng, lấy tay vỗ bình bịch vào cái bụng phệ mà nói;

- Ruột nhà ông toàn chứa những của ngon chưa tiêu hết phải đem phơi, chứ làm cóc gì có sách mà phơi!

Lão trố mắt kinh ngạc:

- Sao thầy biết?

Quỳnh lại cười toáng lên, lấy tay lắc lắc cái bụng béo ụ ị của lão:

- Ông nghe rõ chứ? Bụng ông nó đang kêu "Ong óc" đây này! Tiếng
cơm, tiếng gà, tiếng cá, lợn... Chứ có phải tiếng chữ, tiếng sách đâu.
Thôi ngồi dậy, mặc áo vào nhà đi.

Lão trọc phú lủi thủi làm theo lời Quỳnh, và ngồi tiếp khách một cách miễn cưỡng.

Chúa Liễu Mắc Lỡm


Lúc Quỳnh còn là học trò nhà nghèo, phải ra đền Sòng xin cấy rẽ.
Đền Sòng quê ông là nơi thờ Bà Chúa Liễu nổi tiếng rất linh thiên,
không ai là không kinh sợ. Chúa Liễu có nhiều ruộng và bà cũng cho cấy
rẽ để lấy lợi. Lần ấy, Quỳnh vào đền khấn mượn đất xong thì khấn quẻ âm
dương hỏi Chúa là bà lấy gốc hay lấy ngọn trong vụ thu hoạch tới. Lần
đầu Chúa bảo lấy ngọn, thế là vụ ấy Quỳnh trồng khoai lang. Đến khi
khoai đã có củ, đào khoai xong, Quỳnh đem hết củ về nhà còn bao nhiêu
dây khoai Quỳnh đem để đền bà chúa.

Lần thứ hai, xin âm dương, Chúa đòi lấy gốc để ngọn cho Quỳnh. Mùa
ấy Quỳnh liền trồng lúa. Đến mùa gặt, Quỳnh cắt hết bông và đem gốc rạ
trả cho Bà Chúa!

Chúa Liễu hai lần bị Quỳnh lừa, tức giận lắm xong đã trót hứa rồi,
không biết làm thế nào được. Lần thứ ba, Quỳnh đến xin thì Chúa bảo lấy
cả gốc lẫn ngọn, còn khúc giữa cho Quỳnh, Quỳnh giả vờ kêu ca:

- Chị lấy thế em còn gì được nữa !

Khấn đi khấn lại mãi, Chúa nhất định không nghe, Quỳnh về trồng
ngô, đến kỳ bẻ ngô bao nhiêu bắp Quỳnh giữ lại, còn ngọn với gốc Quỳnh
đem nộp cho Chúa.

Chúa mắc mưu Quỳnh ba lần, đòi lại ruộng, song trong ba vụ ấy, Quỳnh đã kiếm cũng được cái vốn kha khá rồi.

Trả Ơn Bà Chúa Liễu


Gặp khoa thi, Quỳnh ra ứng thí. Đường đi qua đền Sòng, Quỳnh vào
yết Chúa Liễu, xin Chúa phù hộ cho, đỗ thì xin trả lễ. Quỳnh ra thi,
quả nhiên đỗ thật. Vinh quy về, Quỳnh mua một con bò mẹ, một con bò con
đem đến lễ. Quỳnh quỳ xuống lạy, rồi dắt con bò mẹ đến buộc vào tay
ngài mà khấn rằng:

- Chúa có lòng thương phù hộ cho Quỳnh được đỗ, nay gọi là có một
con bò để trả lễ. Xin Chúa nhận cho. Chúa là chị, xin lễ con lớn, còn
con nhỏ, em xin đem về khao dân

Nói rồi, dắt bò con về. Con bò mẹ thấy dắt mất con đi, lồng lên
chạy theo, làm ngai Chúa đổ lổng chổng, lộng gãy cả. Quỳnh cười nói:

- Chị thương em nghèo, trả không lấy, thì em xin đem về vậy.

Nói rồi dắt cả hai mẹ con bò về.

Đầu To Tạ Chúa Liễu Ba Bò


Chuyện Quỳnh lừa bà Chúa Liễu chỉ cúng bò bằng lời khấn suông, lại
còn làm đổ gãy cả tai ngai, làm Chúa giận lắm, nên Chúa bắt vợ Quỳnh ốm
lăn ốm lóc. Theo yêu cầu của vợ, Quỳnh đành phải đến đền khấn, để Chúa
Liễu giải hạn cho. Quỳnh đến, khấn:

- Em lỡ đùa với chị, em có lỗi, thì chị quở em, sao chị lại phạt
vợ con em bắt phải ốm, mà họ có tội tình gì? Em xin chị tha cho vợ con
em, và xin lần này sẽ tạ chị ba bò, em sẽ để ở ngoài sân, chứ không dám
vào đền, chị yên tâm, khỏi phải lo gãy đổ.

Chúa Liễu nghe Quỳnh nói lễ những ba bò thì mừng lắm. Lại hứa cúng ở ngoài sân, như thế, thì Quỳnh cũng tỏ ra biết điều.

Khi vợ con hết ốm, Quỳnh lững thững đến đền với đôi tay không, rồi đứng trước bàn thờ Chúa Liễu, chắp tay khấn:

- Chị đã phù hộ cho vợ con em tai qua nạn khỏi, biết ơn chị, nay
giữ đúng lời hứa, em xin tạ chị đủ "Ba bò" ở ngay tại sân đền.

Nói xong, Quỳnh từ từ lui ra, rồi quỳ xuống, bò đúng ba vòng trước
sân. Bò xong, Quỳnh phủi tay, đứng dậy, ngoảnh mặt vào phía bàn thờ
Chúa Liễu cười:

- Thế là chị sướng nhá! Em tạ chị lần này những "Ba bò" đấy!

Xong, Quỳnh ung dung bước ra về, để lại nỗi tức giận tràn hông cho Chúa Liễu

Quỳnh Cúng Thần Hoàng


Lần khác, vợ Quỳnh ốm, thuốc thang chữa mãi không khỏi, xem bói,
thì ra không phải tại Chúa Liễu mà do động Thành Hoàng bản thổ. Quỳnh
ra đình khấn vái, xin Thành Hoàng cho khỏi, sẽ sửa gà lễ tạ. Khấn xong,
về đến nhà thì vợ đã khỏi rồi. Bà vợ giục làm gà lễ tạ, Quỳnh bảo:

- Được, nhà không có gà ta có cái khác để lễ tạ rồi. Rồi Quỳnh vào
ổ gà, thủ hai quả trứng, đem luộc. Người nhà tưởng luộc để đánh gió.
Một lúc, Quỳnh khăn áo chững chạc, cầm cái đĩa và hai quả trứng đi.
Người nhà lấy làm lạ, đi theo xem, thì thấy Quỳnh vào đình để đĩa trứng
lên hương án rồi đứng đọc bài văn tế nôm rằng:

Chú là kẻ cả trong làng,
Ta là người sang trong nước,
Đôi bên chức tước chả kém gì nhau.
Vì trẻ nó đau, phải ra khấn vái.
Phiên chợ thì trái, không mua được gì.
Nhà có con ri nó vừa nhảy ổ,
Bắt ra mà mổ, nghĩ cũng thương tình,
Chú có anh linh, xơi hai trứng vậy.

Khấn xong, chẳng lễ, chẳng vái gì trở ra về nói với vợ là yên tâm
dưỡng cho thật lành bệnh bởi Thần hoàng đã nhận lễ mà bằng lòng rồi.

Bà Banh Hết Cả Linh Thiên


Hồi ấy, gần xứ Quỳnh ở, có một pho tượng đá rất kỳ lạ, trần truồng
đứng giữa đồng, miệng tủm tỉm cười, tay trỏ xuống chỗ kín, gọi là tượng
bà Banh.

Pho tượng kỳ cục vậy nhưng linh lắm, ai đi qua trông thấy, nhếch
mép cười thì không xếch mồm cũng méo miệng. Đồn rằng đó là chỗ người
Tàu giấu của, thiêng lắm. Quỳnh nghe đồn, đi xem. Đến nơi thấy tượng
trần truồng mà chân lại đi giày, cổ đeo hạt. Quỳnh không cười không
nói, cầm bút đề ngay vào ngực tượng một bài thơ nôm rằng:

Khen ai đẽo đá tạc nên thầy!
Khéo đứng ru mà đứng mãi đây?
Trên cổ đếm đeo dăm chuỗi hạt.
Dưới chân đứng chéo một đôi giày,
Ấy đã phất cờ trêu ghẹo tiểu,
Hay là bốc gạo thử thanh thầy?
Có ngứa gần đây nhiều gốc dứa,
Phô phang chi ở đám quân này.

Quỳnh đề thơ xong, bỏ đi. Tượng đá bỗng toát mồ hôi ra từ đó mất thiêng.

Phật Say


Làng Thụy Chương xưa là một làng nổi tiếng về nấu rượu. Rượu ở đây thơm ngon đặc biệt.

Mé trước làng ở ven hồ Tây có một ngôi chùa nhỏ. Thời Lê Trung
Hưng, chùa đổ nát chỉ còn trơ một pho tượng tay chống gậy, xiêu vẹo,
nghiêng ngả.

Một hôm Quỳnh vào làng mua rượu, thấy pho tượng như vậy, mới làm mấy câu thơ
đùa:

Ông đứng chi mà đứng mãi đây?
Dập dềnh như tỉnh lại như say,
Vãi nào đã chuốc cho ông rượu?
Còn có cho vay một nậm đầy?

Tương truyền từ đó, dân làng ai cũng gọi tượng là "Phật say".

Dòm Nhà Quan Bảng


Tương truyền rằng Quỳnh sinh cùng thời với nữ sĩ nổi tiếng, người
đã dịch Chinh Phụ Ngâm của Đặng Trần Côn ra thơ Nôm là Đoàn Thị Điểm.

Ngày ấy, Quỳnh đã thành niên, nhà quan Bảng sinh ra thị Điểm, dạy
học trò đông lắm. Quỳnh ngày ngày giả vờ đến xem bình văn, để ngấp nghé
cô Điểm. Học trò biết ý, vào thưa với quan Bảng, ngài liền cho bắt vào
hỏi:

- Anh kia, anh muốn gì mà cứ thậm thò thậm thụt vào ra nơi đây?

Quỳnh thưa:

- Tôi là học trò, thấy trường quan lớn bình văn, tôi đến nghe trộm.

Quan Bảng nói:

- Ta biết rồi, anh đừng giả danh học trò mà bắt chước tuồng chim
chuột. Có phải học trò thì ta ra cho một câu đối, không đối được thì
đánh đòn!

Quỳnh vâng.

Quan Bảng ra một câu:

- "Thằng quỷ ôm cái dấu đứng cửa khôi nguyên."

Quỳnh ứng khẩu đối ngay:

- "Con mộc dựa cây bàng dòm nhà Bảng nhãn."

Quan Bảng ngạc nhiên vô cùng. Câu đối phải nói vào loại "Hóc" thế
mà Quỳnh đọc ngay không cần nghĩ ngợi gì chứng tỏ phải là người thông
minh xuất chúng. Ông có bụng yêu, bèn giữ Quỳnh lại nuôi cho ăn học. Từ
ngày đó, như rồng gặp mây, Quỳnh học tấn tới lắm, kỳ nào văn cũng được
đọc mẫu. Từ ngày trường quan Bảng có Quỳnh, bao nhiêu học trò danh sĩ
đều phải nhận Quỳnh là tài giỏi hơn cả.

Quan Bảng thấy Quỳnh học giỏi, có ý muốn gả cô Điểm cho, mà cô Điểm nghe cũng thuận.

Quỳnh biết rằng cô Điểm chắc vào tay mình rồi, thỏa được ước
nguyền, song tính tinh nghịch, cứ đùa cợt luôn. Cô Điểm đứng đắn, thùy
mị lại không ưa kiểu chớt nhả, Quỳnh lại càng ghẹo dai. Chính vì vậy
mới có những cuộc đối đáp lý thú về sau này...

Đối Đáp Với Đoàn Thị Điểm


Thuở còn đi học, Quỳnh càng ngày càng mê cô con gái thầy học là
Đoàn Thị Điểm là người vừa xinh đẹp, đoan trang lại giỏi văn thơ.

Nhưng trêu chọc với nàng không dễ bởi ngoài tính tình đoan trang,
Thị Điểm còn rất giỏi văn thơ nhất là ứng đối. Có lần Quỳnh từ phố Mía
về, Thị Điểm thấy Quỳnh đang ngồi, liền ra ngay một vế đối có ý trêu:

"Lên phố Mía gặp cô hàng mật, cầm tay kẹo lại hỏi thăm đường." (kẹo tiếng địa phương còn có nghĩa là kéo lại).

Gặp câu đối ra toàn mía, mật kẹo, đường, Quỳnh nghĩ mãi không ra vế đối, bí quá,
đành phải đánh bài chuồn.

Một hôm, thấy cô Điểm vào buồng tắm, nhà vắng, Quỳnh nghịch ngợm
gõ cửa đòi vào. Cô Điểm vốn hay chữ, tức cảnh, ra ngay một vế đối, bảo
Quỳnh đối được thì cho vào. Câu đối như sau:

- "Da trắng vỗ bì bạch!". (Bì bạch, chữ hán cũng có nghĩa là da trắng).

Quỳnh nghĩ nát óc cũng không tìm ra câu để đối, đành lủi thủi bỏ đi nhưng nghĩ bụng sẽ tìm dịp lỡm lại Thị Điểm.

Một lần khác, Quỳnh ngồi đối diện với Thị Điểm qua cửa sổ Thị Điểm lại đọc một câu:

"Hai người ngồi song song hai cửa sổ." (Song là hai, song cũng có
nghĩa là song cửa). Lại một lần nữa, gặp câu quá hóc búa, Quỳnh bí quá
đành lảng ra chỗ khác.

Một hôm tối trời, thừa lúc Thị Điểm ra ngoài, Quỳnh lẻn vào giường
Thị Điểm nằm trước. Thị Điểm không biết, vào buồng sờ soạng, vô tình
quờ ngay tay vào... Thị Điểm biết ngay là Quỳnh nghịch ngợm, liền ra
cho một vế đối, bảo không đối được sẽ mách thầy học về tội sàm sỡ.

Vế đối ra như sau:

"Trướng nội vô phong phàm tự lập."

(Trong phòng không có gió mà cột buồm lài dựng lên)

Lần này Quỳnh đối được ngay:

"Hưng trung bất vũ thủy trường lưu"

(Trong bụng không có mưa mà nước vẫn chảy dài).

Lần đó Quỳnh thoát tội.

Nhân ngày xuân, thầy sai Thị Điểm đem lễ lên chùa. Quỳnh được thầy
cho theo cùng. Trên đường, Thị Điểm chỉ cây xương rồng bảo Quỳnh:

- Cây xương rồng, trồng đất rắn, long vẫn hoàn long (Long là lỏng
lẻo, chữ Hán long nghĩa là rồng, mà chữ rồng đã dùng ở trên).

Về ý, Thị Điểm nói bóng, Quỳnh ngang ngạnh, có dạy dỗ thế nào cũng không chuyển được.

Chữ đối đã khó, ý lại sâu xa. Thế mà Quỳnh đối lại được rất chỉnh,
lại tỏ được cái ý nhất quyết giữ cái tính ấy và còn thách thức Thị Điểm
nữa. Quỳnh đối mhư sau:

- Quả dưa chuột, tuột thẳng gang, thử chơi thì thử (Thử chữ hán nghĩa là chuột, mà chữ chuột cũng đã dùng trên).

Cũng qua lần đối đáp này, hai người thấy tư tưởng không hợp nhau nên từ đấy thôi xướng họa.

Tất Cả Đều Câm Điếc


Sinh thời, lúc còn thanh niên, nổi tiếng là người thông thái, hiểu
rộng, biết nhiều, nhưng Quỳnh không ưa gì chuyện cử nghiệp bởi chính
ông là người luôn châm chọc cái cảnh phải luồn cúi của các "Bậc công
hầu". Vì vậy, mỗi lần triều đình mở khoa thi, nhiều người giục chàng
lều chõng ứng thí, chàng đều gạt phăng, tìm cách nói lãng sang chuyện
khác. Lần ấy vì nể thầy học, lời khuyên của bạn bè, và lòng kỳ vọng của
dân làng, Quỳnh đành đi thi cho phải phép. Năm đó, nhà chúa mừng sinh
nhật con trai, các quan trường bèn nảy ra ý định nịnh hót chúa, bàn
nhau ra đề thi nói về điềm lành của đất nước. Đoán được ý ấy, Quỳnh
nghĩ ra cách làm một bài văn phải hàm được hai nghĩa: Bề ngoài, đọc lên
nghe như lời ca công đức của chúa và sự an vui của mọi người, nhưng
nghĩa ẩn của nó lại là một sự phủ định. Trong bài văn ấy có hai câu
khái quát hiện trạng đất nước như sau:

"Quan tắc cổ, dân tắc cổ, đái hàm quan Nghiêu Thuấn chi dân".

(Nghĩa là: Quan cũng theo phép xưa, dân cũng theo phép xưa, đội ơn quan, dân được sống đời Nghiêu Thuấn) và đối lại:

"Thượng ung tai, hạ ung tai, ỷ đầu lai Đường ngu chi đức".

(Nghĩa là: Trên cũng vui vậy thay, dưới cũng vui vậy thay, dựa vào đám đầu lại có đức độ thời Đường Ngu).

Mới nghe đọc lên lần đầu chúa Trịnh đã khen: Hay quá, người làm hai câu này thật xứng đáng cho giải nhất!

Quan chủ khảo đứng bên cạnh cũng đã từng nghe danh tiếng của Quỳnh, liền tâu với chúa:

- Khải chúa? Trong hai câu ấy, thần thấy có ẩn cái ý không thuận.

- Quan thật đa nghi quá. Ca tụng công đức của chúa như vậy có gì mà không thuận?

- Khải chúa, cứ theo cái nghĩa chữ Hán thì hai câu ấy đúng là hay
thật, nhưng Quỳnh là loại thâm nho, từng đã dùng chữ nghĩa chơi khâm
nhiều người và chắc hắn không bao giờ bằng lòng thứ văn chương một
nghĩa. Theo sự hiểu biết cạn hẹp của thần, thì hai câu ấy xướng theo
nghĩa đồng âm trực tiếp nghe ra ngại lắm, không dám đọc lên để chúa
thưởng lãm.

- Ta cho phép quan cứ nói.

- Khải chúa, nếu vậy thần xin nói, hai câu ấy có dụng ý phỉ báng,
táo tợn. Nếu đọc theo kiểu nôm, thì rõ ràng là câu chưởi tục.

- Chưởi tục cũng không sao, mà người cứ trình bày ta nghe thử!

- Vậy thần mạo muội thưa:

"Quan tắc cổ, dân tắc cổ"

Nghĩa là "Trên cũng câm, dưới cũng câm" (thưa tắc cổ là câm không
dám nói đấy ạ!). Còn " đái hàm quan Nghiêu Thuấn chi dân" tức là "đái
vào hàm bọn quan lại dám bảo rằng dân chúng đang sống dưới thời Nghiêu
Thuấn".

- Nếu quả vậy thì Quỳnh láo thật!

- Khải chúa, chưa hết đâu. Câu sau này còn hàm ý báng bổ tệ hại
hơn. "Thượng ung tai, hạ ung tai", nghĩa là "Đứa trên thối tai, đứa
dưới cũng thối tai".

(Ung tai tức thối tai, là cả trên dưới đều là một lũ điếc đấy ạ).
Vì điếc hết nên không biết rằng "ỷ đầu lai Đường ngu chi đức" nghĩa là
hắn bảo " ỉa vào đầu lũ nha lại dám bảo rằng kẻ sĩ đang mở mặt giữa đời
Đường Ngu".

- Lão quát! Thật láo quá! Vậy thì nên xử lý như thế nào?

- Khải chúa! Đối với Quỳnh phải hết sức thận trọng. Không thể bắt
bẻ hắn ta, vì trên giấy trắng mực đen không thể luận tội được. Chí có
một cách bí mật đánh hỏng y. Thần là chủ khảo, nên điều ấy không khó,
xin chúa hãy yên lòng.

- Mà đánh hỏng Quỳnh có nghĩa là làm theo đúng ý của Quỳnh đâu có
cần đỗ đạt. Quỳnh đi thi là để đáp lại tấm thịnh tình của mọi người
thân, lại có cơ hội đả kích vào thói xu nịnh của đám quan trường và
"Chọc" nhà chúa một trận nên thân, còn mình thì vẫn giữ tròn khí tiết.

Ăn Trộm Mèo

Nhà vua có nuôi một con mèo tam thể quý lắm, xích bằng xích vàng và cho ăn toàn những đồ cao lương mỹ vị.

Quỳnh vào chầu, trông thấy, liền tìm cách bắt trộm về, cất xích
vàng đi buộc bằng xích sắt, nhốt lại. Đến bữa đợi cho con mèo thật đói,
Quỳnh để hai cái đĩa, một đĩa cơm trộn thịt cá và một đĩa cơm trộn rau.
Mèo nhà vua quen ăn miếng ngon chạy đến chỗ thịt cá chực ăn. Quỳnh cầm
sẵn roi, hễ ăn thì đánh. Mèo đói quá, phải ăn đĩa cơm rau. Dạy như vậy
được một thời gian, mèo quen dần, không bao giờ dám gì ngoài rau nữa
mới thả ra. Vua mất mèo, tiếc quá, cho người đi tìm, thấy nhà Quỳnh có
một con mèo tam thể giống như hệt, nghi lắm, bắt Quỳnh mang mèo vào
chầu. Vua xem mèo, hỏi:

- Sao nó giống mèo của Trẫm thế? Hay khanh thấy mèo của Trẫm đẹp bắt về, nói cho thật!

- Tâu bệ hạ, bệ hạ nghi cho hạ thần bắt trộm, thật là oan, xin bệ hạ đem ra thử thì biết.

- Thử thế nào? Nói cho Trẫm nghe.

- Muôn tâu bệ hạ, bệ hạ phú quý thì mèo ăn thịt ăn cá, còn hạ thần
nghèo túng thì mèo ăn cơm trộn với đầu tôm, rau luộc. Bây giờ để hai
bát cơm ấy, xem nó ăn bát nào thì biết ngay.

Vua sai làm thử. Con mèo chạy thẳng đến bát cơm rau, ăn sạch. Quỳnh nói:

- Xin bệ hạ lượng cho, người ta phú qúy thì cao lương mỹ vị, bần tiện thì cơm hẩm rau dưa. Mèo cũng vậy, phải theo chủ.

Rồi lạy tạ, đem mèo về.

Bà Chúa Mắc Lõm

Một bà Chúa nhan sắc mặn mà nhưng tính kiêu ngạo, hễ đi ra chơi
phố phường thấy ai trái ý là sai lính bắt liền. Một lần, Quỳnh lững
thững đi chơi, gặp kiệu Chúa. Gần đấy có cái ao bèo, Quỳnh vội vàng
chạy xuống cầu ao đá nước chơi.

Chúa biết Quỳnh, thấy chơi lẩn thẩn như thế mới hỏi:

- Ông làm gì đó?

Quỳnh ngẩn lên thưa:

- Tôi ở nhà buồn quá, ra "đá bèo" chơi!

Bà Chúa đỏ mặt tía tai, tức lắm nhưng chẳng dám nói gì.

Cây Nhà Lá Vườn

Quỳnh nhiều lần dùng trí thông minh, tài đối đáp để trêu chọc chúa
Trịnh, nên trước chúa quý trọng bao nhiêu thì sau lại ghét bấy nhiêu.
Chúa càng ghét, Quỳnh càng trêu tợn.

Một lần, chúa sai lính tới kéo đổ nhà Quỳnh. Thấy lính đến Quỳnh bảo:

- Chúa sai các anh đến kéo đổ nhà ta, các anh cứ làm, nhưng không được reo, cười, ai mà reo cười ta cắt lưỡi.

Ở đời, hễ kéo nặng thì phải reo hò, không dô ta, hò khoan sao mà kéo nổi? Bọn lính
đ ành chịu thua về trình báo lại. Lần khác chúa sai bọn lính đến ỉa vào vườn nhà Quỳnh, Quỳnh thản nhiên cầm dao ra bảo:

- Chúa sai các anh đến ỉa thì cứ ỉa nhưng ta cấm đái. Thằng nào đái thì dao đây, ta cắt.... Ngay!

Ỉa ai không đái bao giờ?

Bọn lính lại phải về tâu lại. Chúa truyền cho chúng mang gáo dừa
theo và đái vào đó. Quỳnh đ ành chịu thua nhưng vẫn nghĩ cách chơi lại
chúa. Một tháng sau, Quỳnh ra chợ, thấy người ta bán cải tốt, liền mua
thật nhiều về, mang lên biếu chúa. Chúa thấy cải ngon, sai đầu bếp nấu
canh, và quên chuyện cũ liền hỏi Quỳnh cải đâu mà ngon vậy. Quỳnh thưa
ngay:

- Dạ, đó là cải nhà trồng. Trước nó không tốt lắm nhưng từ khi
chúa sai lính "Bón phân" vườn nhà thần, nên nó tốt tươi như vật. Cây
nhà lá vườn thôi, thần mới dám dâng cho chúa xơi!

Chửi......Vua

Một hôm, Quỳnh cho người ra bảo các hàng thịt là ngày mai Trạng
đặt tiệc đãi các quan, cần mỗi hàng bán cho mấy cân, nhưng phải thái
sẵn cho đỡ mắc công người nhà. Các hàng thịt mừng rỡ, sáng sớm đã thái
thịt để đấy chờ người nhà Trạng đến lấy. Ai ngờ đợi mãi đến trưa mà
cũng chẳng thấy ai, họ bèn tới nhà Trạng thì nhà vắng tanh, chẳng có
khách khứa gì cả. Hỏi trạng thì Trạng bảo không biết: "Chắc là có đứa
nào muốn lõm bà con đấy. Cứ gọi thằng nào bảo thái mà chửi":

Bọn hàng thịt tức mình về cứ gọi thằng bảo thái mà chửi:

- Tiên sư thằng "Bảo thái"! Tiên sư thằng "Bảo thái".

Bảo Thái là niên hiệu nhà vua. Thành thử vua bị dân hàng thịt chửi
một bữa inh cả phố. Đương nhiên ai cũng biết cái chuyện xỏ xiên này chỉ
có Trạng Quỳnh mới nghĩ ra được nhưng cũng đ ành làm thinh vì biết lấy
bằng cớ gì mà bắt tội Quỳnh?

Đá Gà Với Quan Thị

Bọn quan thị, nơi phủ chúa "Gà" thật không có mà lại cứ hay đá gà.
Chúng bỏ ra nhiều tiền, lùng cho được những con gà hay đem về nuôi rồi
đem ra đá độ với nhau. Nghe nói Quỳnh chọi gà với sứ Tàu thắng, họ liền
mang gà đến nhà Quỳnh, đá thử một vài cựa chơi. Quỳnh vốn ghét bọn quan
thị, từ chối nói là không có gà, nhưng họ nhiễu mãi, phải ừ và hẹn đến
mai đi bắt gà về chọi. Bên láng giềng có một con gà trống thiến, Quỳnh
liền qua mượn mang về.

Sáng sớm, mở mắt dậy, đã thấy quan thị đem gà lại rồi. Quỳnh sai
bắt gà trống thiến đem ra chọi. Tất nhiên, vừa so cựa được một vài
nước, thì gà quan thị đá cho gà trống thiến một cựa lăn cổ ra chết ngay
còn gà bọn hoạn quan thì vỗ cánh phành phạch lấy uy, gáy vang cả sân
nhà. Bọn chúng khoái chí vỗ tay reo:

- Thế mà đồn rằng gà của Trạng hay, chọi được gà Tàu, giờ mới biết đồn láo cả!

Quỳnh chẳng cãi lại, chỉ ôm gà trống thiến mà rằng:

- Các ngài nói phải, trước con gà này đá hay lắm, nhưng từ khi tôi thiến nó đi, thì nó đốn đời ra thế!

Rồi ôm gà mà than thở: "Khốn nạn thân mầy, gà ôi! Tao đã bảo phận
mày không dái thì chịu trước đi cho thoát đời, lại còn ngứa nghề là gì
cho đến nỗi thế này! Thôi mày chết cũng đáng đời, còn ai thường nữa, gà
ôi!".

Các quan thị nghe thế, xấu hổ, ôm gà cút thẳng.

Đơn Trình Bò Chết Của Cô Gái Kẻ Nghì


Giai thoại này kể về lúc Quỳnh chưa ra làm quan. Trên
đường từ huyện về Kẻ Nghì, quỳnh gặp một cô gái từ Kẻ Nghì lên huyện.
Đường đi phải qua một quãng đường đồng lầy lội. Hỏi chuyện Quỳnh biết
cô gái lên huyện để đưa đơn trình quan về việc con bò bị chết, xin được
đem chôn. Quỳnh hỏi mượn đơn xem, rồi giả vờ lở tay đánh rơi đơn xuống
bùn. Cô gái Kẻ Nghì bắt đền, Quỳnh làm ngay đơn khác để cô trình quan.
Lá đơn ấy, Quỳnh viết:

Tôi là con gái Kẻ Nghì
Có con bò chết đem đi trình người
Lội đồng, váy ướt, đơn rơi
Tôi phải mượn người làm cái đơn ni
Đem vào trình với chú Tri
Mong chú chấp lấy đơn ni làm bằng
Nếu mà chú nói mần răng
Thì chú bú c... Cho thằng mần đơn.
Cô gái đến cửa quan thì nộp đơn, hầu chờ phán xét.
Đọc xong, mặt tím bầm, quan quát:

- Thằng nào viết này cho mày?

- Bẩm quan một người đi đường ạ!

- Sao lại một người đi đường?

Bẩm quan người ấy biết con làm đơn trình quan về việc bò chết,
người ấy mượn đọc, không may lỡ tay, làm rơi lá đơn của con xuống nước,
người ấy sợ quan quở, phải viết lại lá đơn này cho con đến trình quan.

- Hình dạng người ấy ra sao?

- Dạ, bẩm quan, người to bụng hơi phệ, mặc áo năm thân, quần lá làn, và...

- Và cái mả cha mày à, lần sau đơn có rơi cũng không để cho người ấy viết lại nữa nghe không?

Nói rồi, quan gọi lính đuổi cô gái ra khỏi công đường.

Hút Chết Vì Quả Đào

Quỳnh rất cậy tài, đ ùa cả, không từ ai. Một hôm, túc trực trong
cung, có người đem dâng vua một mâm đ ào, gọi là "đ ào trường thọ".
Quỳnh thủng thỉnh lại gần, lấy một quả, ngồi ăn, giữa đông đủ mặt vua
quan, mà làm như không thấy ai cả. Vua quở, giao xuống cho các quan
nghị tội. Các quan chiếu theo luật "Mạn quân" tâu nghị trảm. Quỳnh quỳ
xuống tâu rằng:

- Đình thần nghị tội hạ thần như vậy, thật là đúng luật, không
oan, song xin Hoàng thượng rộng dung cho hạ thần được nói vài lời rồi
chết cho thỏa !

Vua phán:

- Ừ, muốn nói gì cho nói!

- Muôn tâu bệ hạ, hạ thần có bụng tham sinh, sợ số chết non thấy
quả gọi là quả "Trường thọ" thèm quá, tưởng ăn vào được sống lâu như
Bành Tổ, để được thờ nhà vua cho tận trung. Không ngờ nuốt chưa khỏi
mồm mà chết đã đến cổ! Hạ thần trộm nghĩ nên đặt tên quả ấy là quả
"đoản thọ" thì phải hơn, và xin nhà vua trị tội đứa dâng đ ào để trừ kẻ
xu nịnh.

Vua nghe Quỳnh tâu phải, bật cười tha tội cho.

Lễ Tế Sao

Chúa Trịnh lâm bệnh ngày một nặng. Lúc đầu cớm nắng, cớm gió, dần
dần nửa tỉnh, nửa mê, tâm thần hoảng loạn. Chứng bệnh nhà chúa thật tai
ác. Mỗi ngày lên cơn năm bảy bận. Mỗi bận lại bắt bọn quan lại đem một
người đ àn bà đẹp vào cung cấm, lột trần truồng trước mặt chúa, để chúa
cào cấu, cắn xé... Có như thế con bệnh mới chóng lui. Nhiều thiếu nữ đã
chết oan uổng, hoặc chịu mang thương tích suốt đời, Quỳnh biết chuyện
này, hết sức phẫn nộ. Quỳnh tự nhủ không để tình cảnh ấy kéo dài, bèn
lập mẹo trị bệnh chúa...

Có tin bắn đến tai bà chính cung: Chỉ có Trạng Quỳnh mới chữa khỏi căn bệnh hiểm nghèo kia của chúa.

Bà chính cung tức tốc cho vời Trạng đến:

- Tính mệnh của chúa như ngàn cân treo sợi tóc. Ta dùng đủ tay ngự
y danh tiếng, đã lễ cầu các vị tiên liệt ở nhà thái miếu và các đấng
thần. Phật tối linh khắp miếu xa, miếu gần mà bệnh tình vẫn không
thuyên giảm. Bây giờ chỉ còn trong cậy vào Trạng.

Quỳnh vào thăm bệnh chúa, lúc trở ra, làm bộ lo lắng tâu với chính cung:

- Tâu lệnh bà, đúng như lời người dạy, sự sống của đức ngài chỉ
còn le lói trong muôn một. Tiếc là lệnh bà cho gọi thần hơi muộn. Nhưng
còn nước còn tát, thần xin dốc sức vì chúa một phen. Thần chẳng cần
tiền bạc, danh vọng gì, chỉ thỉnh cầu lệnh bà chuẩn y cho mấy điều.

Quỳnh ra hiệu để chính cung đuổi hết quan thị và bọn hầu cận đi khỏi, mới nói tiếp:

- Biết sắp vào chầu Đức bà và thăm nhà chúa, đ êm qua thần đã tắm gội sạch sẽ, vào cầu mộng ở đền Trấn Vũ.

Chính cung vội hỏi:

- Đức thánh ngài dạy sao?

- Thần cầu mộng lúc giờ tí đến giờ sửu ứng mộng ngay. Đức thánh
truyền cho thần biết, muốn cứu nhà chúa, trước hết phải làm hai việc.
Đức bà phải tha hết những con gái nhà lành và tất cả những người đ àn
bà khác đang bị giam giữ ở các nơi trong phủ chúa để đợi đưa tiếp vào
cung tiến. Đức bà phải lập một đ àn sao giữa trời đất để thần làm lễ tế
sao. Trong bảy ngày đ êm liền, thánh truyền phải dùng dây lụa buộc chặt
nhà chúa vào sập rồng. Ngoài chính cung lệnh bà và kẻ hạ thần với hai
tên hầu cận, tịnh không một ai được đến gần đức ngài.

Bà chính cung ngẫm nghĩ một lát rồi chấp thuận. Ngay hôm sau, mọi
việc bắt đầu. Quỳnh đứng ra làm lễ tế sao. Đêm đến, trên dàn cao, bà
chính cung và các hàng quan văn võ đại thần mặc lễ phục, hai tay dâng
hương, quỳ mọp gối chung quanh chủ tế. Quỳnh tay cầm nghi trượng, tay
"Bắt quyết", mồm luôn đọc bài văn tế sao:

- Ô hô Ngàn sao! Sao Loan, sao Mệ! Sao Dập, sao Dung! Sao Ú, sao
Ngang! Sao Bao, Sao Hạn, Sao Tai! Mau cút lên trời! Chúa tôi khỏi bệnh!
Ô hô cút mau!...

Sau mỗi lần đọc, Quỳnh lại bắt mọi người đồng loạt nhắc lại.

Thật kỳ lạ, chỉ tế sao trong vài đ êm, bệnh chúa lui trông thấy.
Đến ngày thứ năm, chúa van vỉ kêu rên như một phạm nhân xin giảm tội:
"Ta hết cơn rồi. Các người mau cởi trói cho ta!" Quỳnh nghiêm giọng, đe
nạt:

- Tuỳ chúa đấy thôi! Nếu chúa nóng lòng, không chịu phép đủ kỳ
hạn, sau này thánh quở phạt, đừng trách cứ vào Trạng. Nhà chúa đ ành
nghe theo. Sau bảy ngày đ êm, chúa gần khỏi, người tỉnh táo, ăn ngon
miệng. Chính cung cả mừng, mở tiệc khoản đãi Trạng. Trong thành, ngoài
cõi đồn dậy lên:

"Trạng Quỳnh có thuật tế sao vô cùng mầu nhiệm!" Các quan chiêm
tinh đọc bao nhiêu sách chưa hề thấy có những vì sao lạ như vậy, lục
tục kéo nhau đến khẩn khoản xin cầu Trạng truyền cho bí quyết, Trạng
nói:

- Tôi không phải thầy cúng, cũng không phải thầy lang. Chẳng qua
nhà Chúa từ lâu đã mắc chứng ham mê tửu sắc, ăn, uống, thức, ngủ vô
điều độ. Các ngự y đến xem mạch lại đua nhau bốc thuốc bổ thận, bổ
dương, càng đẩy con bệnh đến chỗ cường dục, loạn tâm, loạn trí. Tôi bày
mẹo cầu mộng là cố mượn uy thần thánh bắt nhà chúa nằm bất động, kiêng
khem mọi thứ, cho thể trạng trong người bình thường lại. Còn bài văn tế
kia cũng chẳng có gì bí truyền cả. Cứ đọc ngược, khắc rõ nghĩa. Tôi xin
tế lại các ngài nghe.

- Ô hô! Ngàn sao! Sao Loan, sao Mê là sao Mê, sao Loạn, sao Dập,
sao Dung là sao Dục, sao Dâm, sao Ú, sao Ngang là sao Ác sao Ngu... Các
chiêm tinh nghe Trạng kể như vậy đều cười bò cười lăn.

- Các ngài thừa hiểu một khi các thứ sao xấu, sao độc kia không
còn ám ảnh nhà chúa nữa, đã "Cút lên trời" thì nhà chúa hết bệnh chứ
còn gì nữa. Họ phục Trạng vừa giàu trí thông minh, vừa giàu lòng nhân
ái, xứng danh là "Ngôi sao sáng xứ Thanh".

Lõm Quan Thị

Có một ông quan thị đại nịnh thần, được chúa Trịnh yêu lắm. Ôss;ng
ta thường đến chơi nhà Quỳnh, thấy sách thì cũng mượn xem, mà ít khi
trả. Quỳnh ghét cay ghét đắng, định chơi xỏ một trận cho chừa. Quỳnh
bèn lấy giấy trắng đóng thành quyển sách để sẵn. Một hôm. Thấy bóng
quan thị đằng xa, Quỳnh giả vờ cầm sách xem, đợi khi ông ta đến nơi thì
giấu đi. Quan thị thấy Quỳnh giấu, ngỡ là sách lạ, đòi xem, Quỳnh bảo:

- Sách nhảm có gì mà xem.

Quan thị năn nỉ mãi cũng không được, về tâu với chúa. Chúa đòi
Quỳnh sang hỏi, Quỳnh đoán chắc là đòi về chuyện quyển sách, mới lấy
bút viết mấy câu vào sách bỏ vào tráp khoá lại, rồi sang hầu. Quả nhiên
như thế. Quỳnh tâu:

- Không có sách gì lạ, chắc thị thần tâu man với Chúa đó.

Chúa thấy Quỳnh chối, lại càng tin là Quỳnh có sách lạ, bắt phải
đem trình. Quỳnh sai người về đem tráp sang, mở ra, chỉ thấy có một
quyển sách mỏng, Quỳnh rụt rè không dám đưa. Chúa bảo:

- Cứ đưa ra. Chúa mở ra xem chỉ thấy có mấy câu:

- "Chúa vị thị thần viết: Vi cốt tứ dịch, vi cốt tứ dịch. Thị thần
quy nhị tấu viết: Thần phùng chỉ phát, thần phùng chỉ phát".

Chúa ngẫm nghĩ đi lại không biết nghĩa ra làm sao, bảo Quỳnh cắt nghĩa thì Quỳnh rụt rè tâu:

- Sách ấy là sách nhảm nhí của tiểu thần chỉ xem khi buồn, sợ cắt nghĩa ra, rác tai chúa!

Chúa nhất định không nghe, bắt Quỳnh cắt nghĩa cho được.

Quỳnh vâng lệnh tâu với chúa, câu ấy nghĩa là: " chúa hỏi thị thần rằng:

Làm xương cho sáo, làm xương cho sáo, thì thần quỳ mà tâu rằng: Tôi may ngón tóc, tôi may ngón tóc"

Quỳnh cắt nghĩa, nhưng chúa cũng chưa hiểu ra lại hỏi:

- Đã đ ành nghĩa đen là thế, nhưng mà ý tứ thế nào?

Quỳnh tủm tỉm không dám nói. Chúa và quan thị đứng hầu bên càng gặng hỏi.

Quỳnh mới tâu:

- Xin chúa đọc đảo ngược lại thì ra nghĩa, nhưng mà tục lắm. Bấy
giờ chúa với quan thị mới biết Quỳnh lõm, bảo Quỳnh mang sách về.

Quỳnh ra, quan thị chạy theo trách Quỳnh nhạo cả chúa, thực là vô phụ, vô quân. Quỳnh đáp lại:

- Ngài nói tôi vô phụ, vô quân thì bọn thập trường thị đời Hậu Hán
là gì? Tôi đã giấu mà ngài cứ nịnh để đòi ra cho được thì lỗi tại ai?

Quan thị tịt mất.

Mẹo Trẩy Kinh

Mùa đông năm ấy, Quỳnh có việc đi gặp người bà con đang sinh sống
ở Thăng Long. Đường về kinh thì xa, cuốc bộ phải mất cả tuần, mà Quỳnh
vẻn vẹn có một quan tiền giắt lưng. Mới ngày thứ ba túi đã hết nhẵn
tiền, chiều xuống, trời âm u, lại điểm mưa lâm thâm, gió bấc. Đến đầu
làng kia, bụng đói cồn cào, vừa may gặp một đứa bé mục đồng dắt trâu về
xóm, Quỳnh mừng rỡ hỏi thăm lối vào nhà ấp trưởng.

Ấp trưởng làng này vừa giàu sụ, vừa nổi tiếng quỷ quyệt. Qua vài
lời chuyện trò với người lỡ độ đường, hắn đoán thầm khách không phải là
hạng tầm thường, bèn vồn vã mời nghỉ lại và sai giai nhân làm mâm cơm
thịnh soạn để thết đãi. Nhưng mấy ngày liền, khách cứ đi đi lại lại,
rồi đến bữa nằm dài đợi cơm rượu hỏi đến chức danh công vụ thì cứ ậm ậm
ờ ờ. Chủ nhà sốt ruột, sinh nghi. Như thường lệ, tối hôm ấy ăn xong một
lúc, Quỳnh cáo lui về phòng riêng giáp với phòng ngủ của chủ nhân. Được
một chập, Quỳnh tắt đ èn lên giường nằm. Biết ở phòng bên có người vẫn
thức rình mò mọi hành vi của mình, lát sau Quỳnh vờ thức dậy rón rén
thắp đ èn, sau đó cẩn thận lần dưới vạt áo, lấy ra một bọc nho nhỏ bên
trong có ba gói vuông, bản bằng nhau. Khách cầm bút long chấm chấm, mút
mút đầu ngòi, hí hoái viết vào từng gói như để đánh dấu cho khỏi nhầm
lẫn (thực ra chẳng viết gì cả), miệng lẩm nhẩm đọc, cố ý cho kẻ đang
rình bên kia khe vách vừa đủ lắng nghe: Độc dược của nhà chúa... Độc
dược của bà chính cung... Độc dược của thái tử. Làm như vậy, đoạn Quỳnh
đem gói chung thành một bọc như cũ, giắt vào lưng áo. Xong rồi tắt đ
èn, lên giường nằm trở lại. Khi phòng bên này bắt đầu tiếng ngáy đều
đều, thì phòng bên vọng sang tiếng động khe khẽ. Tên ấp trưởng bí mật
mở chốt cửa ra ngoài, lẻn đến chuồng ngựa... Hộc tốc lao đi trong đ êm.

Sáng hôm sau, mới hửng sáng, quan quân từ đâu ập tới nhà ấp trưởng
đông nghịt, gươm giáo tua tủa vây kín mọi phía. Quỳnh mở mắt, chưa kịp
búi tóc đã bị trói nghiền lại, quẵng lên một chiếc xe có bốn ngựa kéo,
trẩy về kinh.

Trước phủ chúa, Quỳnh bị điệu ra xét xử với nhân chứng và vật
chứng rành rành. Chúa đích thân tự tay mở tang vật. Té ra chẳng có gì
ghê gớm! Chiếc bọc được gói kỹ lưỡng trong mấy lần mo cau, phủ ngoài
bằng một vuông vải điều là chiếc bọc chứa ở bên trong mấy gói cơm khô
nhỏ, Chúa lấy mũi hài đá té nắm cơm về phía Quỳnh, hất hàm tỏ vẻ khinh
miệt:

- Ta tưởng thế nào... Tài giỏi như Trạng mà cũng ăn cả cái vứt đi này à?

- Khải chúa.

- Quỳnh đáp lại không chút ngần ngừ, nhà chúa thừa thãi mới gọi đó
là của vứt đi. Còn thần dân bên dưới đâu dám phung phí một hạt, họ gọi
cơm gạo là ngọc thực.

Nói rồi, Quỳnh trân trọng nhặt lấy mấy hạt cơm khô bỏ vào mồm nhai
rào rạo. Chúa biết mình lở lời, đỏ bừng mặt, lại thêm một phen mắc lỡm,
tức lộn ruột. Không có cớ gì buộc tội Quỳnh, chúa truyền nọc tên ấp
trưởng ra, bắt lính đánh ba chục trượng vì tội nói láo và báo sai.

Trước cảnh tượng ấy, Trạng chỉ biết mỉm cười. Mặc dầu đã được tha
bổng, trước khi bái biệt bề trên, Quỳnh vẫn không quên giễu chúa bằng
những câu khéo:

- Xin chúa rộng lượng tha thứ cho ấp trưởng. Và cho thần được cảm ơn hắn cùng quan quân triều đình.

Món Ngon Nhà Trạng

Có thời gian, chúa Trịnh bỗng mắc một căn bệnh không chữa khỏi, đó
là căn bệnh ăn không ngon. Tất nhiên chúa quanh năm sơn hào hải vị, món
ngon vật lạ trong thiên hạ đều ê hề thứa mứa, vậy mà chúa vẫn không cảm
thấy ngon miệng được. Một hôm, trạng Quỳnh vào hầu, chúa than thở;

- Độ rày miệng ta đắng lạ. Dù là của ngon vật lạ cũng thấy dửng dưng. Trạng có biết món nào ngon không thì nói cho ta hay?

Trạng nghe nói liền cười mỉm mà tâu ngay:

- Tâu chúa, xin hỏi chúa đã từng dùng món mầm đá chưa?

- Mầm đá? Chà, món đó thì chưa cả nghe đến. Chắc là vị ngon lắm?

- Muôn tâu, quả là có vậy. Thần vẫn dùng khi chán ăn. Ngon lắm ạ!

Chúa nghe vậy hớn hở:

- Vậy mà ta không biết sớm. Khanh về lo chuẩn bị đi. Ngay chiều nay ta sẽ thử món ăn này cho biết!

Mới xế chiều chúa ngự đến nhà Quỳnh thật. Lúc ấy Quỳnh mới sai
người lập tức đi lấy mầm đá về ninh cho chúa dùng. Nồi được nấu ngay
trước mặt chúa. Quỳnh bảo đốt lửa thật to cho nước sôi lên sùng sục và
ngồi hầu chuyện chúa hết giờ này sang giờ khác. Gần tối, nồi hầm đá vẫn
sôi chưa cạn, chúa chỉ uống nước trà suông, sót ruột mới hỏi:

- Mầm đá hầm đã lâu chắc là sắp chín?

Quỳnh thưa ngay:

- Muôn tâu, xin chúa đợi thêm lát nữa, chưa được ạ!

Chúa chờ nhưng đã đói lắm rồi, chốc chốc lại hỏi thăm. Trạng tâu:

- Món này chưa hầm chín thì lâu tiêu lắm. Xin chúa gắng chờ thêm!

Gần đến khuya, khi chúa đã chờ đợi đến đói rát ruột, Quỳnh mới thưa rằng:

- Thần e mầm đá vẫn chưa chín tới. Vậy xin chúa dùng tạm vài món
dã vị của nhà thần, khi mầm đá chín, thần sẽ dâng lên ngay!

Nói xong sai người nhà bưng lên một mâm cơm trắng nóng với một lọ
tương lớn, thật thơm. Chúa đang đói, ăn một hơi mấy chén thật ngon
miệng. Trông thấy cái lọ, Quỳnh có viết hai chữ "Đại Phong" dán trên
nắp, chúa thắc mắc.

- Đại Phong là món ngon gì mà ta chưa từng dùng?

- Muôn tâu, đó chỉ là món ăn thường ngày của một người dân thôi ạ!

- Nhưng đó là món gì?

- Bẩm là... Món tương ạ!

- À, tương, nhưng sao khanh lại đề là "Đại Phong"?

- Bẩm "đại" là lớn, "Phong" là gió, tức là gió lớn. Gió lớn thì đổ
chùa, đổ chùa thì tượng lo, mà tượng lo tức là... Lọ tương ạ!

Chúa nghe Quỳnh giảng vòng vo vay cười vui vẻ rồi nói:

- Tương thì ta có ăn nhưng.... Lâu rồi. Mà vì lâu nên quên cả vị, không ngờ ăn lại thấy ngon miệng quá! Quỳnh tâu:

- Chúa nói quả không sai. Nhưng chúa ngon miệng là do chúa đã đói
bụng. Khi lúc nào cũng no thì của dù ngon mấy cũng chán ăn ạ!

Chúa Trịnh hiểu ra, cười bảo:

- Vậy ta hiểu món mầm đá của khanh rồi. Chờ cho đói thì ăn ngon chớ đá thì hầm bao giờ cho chín được.