Trong những năm 1950, gia đình họ Liu ở Tứ Xuyên - một tỉnh phía tây nam Trung Quốc - thiếu ăn đến nỗi họ phải cho đứa con trai nhỏ nhất của mình đi làm con nuôi. Vậy mà ngày nay, gia đình họ Liu là một trong những gia đình giàu có nhất Trung Quốc.


Lớn lên từ sự khinh thường công chúng trong cuộc cách mạng văn hóa, bốn anh em nhà họ Liu cố gắng thay đổi một nông trại chăn nuôi chim nhỏ thành một công ty tư nhân lớn nhất Trung Quốc. “Những khó khăn chúng tôi vượt qua trong những năm đầu làm chúng tôi mạnh mẽ hơn” Liu Yongxing 56 tuổi, một người đồng sáng lập nhà máy được Forbes bầu chọn vào danh sách người giàu nhất Trung Quốc lục địa, với tài sản ước tính là 3 triệu đôla.

Liu Yongxing 56 tuổi, được Forbes bầu chọn vào danh sách người giàu nhất
Trung Quốc, với tài sản ước tính là 3 triệu đôla



Gia đình họ Liu là những thế hệ tỉ phú đầu tiên của Trung Quốc lục địa, được sinh ra trong thời đại Mao Trạch Đông. Câu chuyện về cách thức làm giàu của họ được coi là một trong những câu chuyện thần thoại của đảng cộng sản trung quốc, một biểu tượng về sự chuyển đổi của đất nước 30 năm qua. Nhưng câu chuyện của họ cũng hé lộ những đối nghịch trong xã hội Trung Quốc hiện đại- một đất nước mà mỗi công nhân xí nghiệp có thu nhập bình quân dưới 50 đô la một tuần.

Câu hỏi khó hiểu không phải là tại sao gia đình họ Liu thành công mà là tại sao ở Trung Quốc không có thêm những người như họ”, theo Huang Yasheng, một giáo viên của trường quản lý Sloan thuộc Học viện công nghệ Matsachussete và là một chuyên gia về các doanh nghiệp Trung Quốc, “nông thôn trung quốc cho thấy một vùng rộng mêng mông những khả năng thầu khoán và cơ hội kinh doanh tiềm năng”.

Khi nền kinh tế toàn cầu bắt đầu sa sút từ khi Trung Quốc mở cửa, các nhà phân tích cho rằng đất nước này đang tìm kiếm một con đường phát triển mới và rõ ràng hơn. Cầu nước ngoài mất ưu thế có nguy cơ cản trở sự phát triển thần kì về kinh tế của nước này và các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang cố gắng đương đầu với tình trạng bất công đang tăng lên và môi trường suy thoái.

“Trận đấu cũ đã bắt đầu sụp đổ” Xu Xiaonian nói, ông là một giáo sư kinh tế của trường kinh doanh quốc tế Trung Âu ở Thượng Hải, đề cập đến mô hình kinh tế theo hương xuất khẩu của Trung Quốc, một mô hình có thể trở nên quá nóng “Giờ đây chúng tôi đang trong thời kì chuyển giao. Chúng tôi cần phải tìm ra một con đường mới.”

Các nhà kinh tế hi vọng rằng con đường thịnh vượng tiếp theo của Trung Quốc sẽ truyền động lực cho những doanh nghiệp thậm chí lớn hơn và cách tân hơn, và có thêm sự tham gia nhiều hơn của các vùng nông thôn nghèo khó.

Đối với gia đình họ Liu, chặng đường từ xưa đến hiện tại dường như là không thể.

Con đường làm giàu của họ được lưu lại tại bảo tàng nhỏ họ dựng lên ở Gujia, trên nền những nhà xưởng đầu tiên của họ, trong đó có các bức ảnh cho thấy cảnh các anh em gia đình họ kiểm tra hàng dự trữ và chụp hình với các lạnh đạo Trung Quốc và thế giới, như Chủ tịch Giang Trạch Dân của Trung Quốc và Tổng thống Bill Clinton của Hoa Kì, Thủ tướng Tony Blair của Anh và Tổng thống Jacques Chirac của Pháp.

Như nhiều doanh nghiệp Trung Quốc, gia đình họ Liu truy được vận mệnh của họ đến tháng 12 năm 1978, khi đó Đặng Tiểu Bình đảm trách nhiệm kì thứ ba lãnh đạo Đảng cộng sản. Trong một bài diễn văn trước đảng ông đã táo bạo kêu gọi thương mại nhiều hơn với nước ngoài và tuyên bố ủng hộ cải cách định hướng kinh tế thị trường. Những chính sách này sau đó được gọi là “chủ nghĩa xã hội với đặc trưng Trung Quốc”.

Đó là bài diễn văn lớn nhất mà tôi được nghe từ một nhà lãnh đạo Trung quốc” Robert Lawrence Kuhn nói, ông vừa xuất bản một cuốn sách về cải cách kinh tế. “Điều 5 nói chính phủ sẽ cho phép một số người làm giàu trước. Đây là căn bản.”

Sau đó là 3 thập kỉ với sự tăng trưởng vũ bão và sự phát đạt trong xuất khẩu, ngân hàng thế giới cho biết đã có 400 triệu người ra khỏi tình trạng đói nghèo.

Trước cuộc họp bất thường của Đảng cộng sản năm 1978 không lâu, 4 anh em gia đình họ Liu Yongyan, Yongxing, Yuxin và Yonghao- cho biết họ đang lao động mệt nhọc trên đồng hay trong các nhà máy nhà nước, bị khinh bỉ vì lai lịch chống cách mạng của gia đình họ. Họ vốn là con cháu của những địa chủ giàu có trước đây. Nhưng năm 1978, 3 anh em nhà họ Liu được nhận vào học ở các trường đại học cao đẳng địa phương, và họ sớm bắt đầu vạch ra một kế hoạch làm giàu.

Anh em nhà họ Liu và những kế hoạch làm giầu của mình



Lúc ấy, người bình lặng nhất, Yongyan, sau đó 33 tuổi đã học ngành kĩ sư. Yongxing, 30 tuổi có tài sửa chữa radio; và người có tính hướng ngoại nhất, Yonghao, 27 tuổi giảng dạy ở một trường kĩ thuật. Tất cả đều thừa hưởng từ cha mình niềm đam mê khoa học công nghệ. Yuxin, bị đưa đi làm con nuôi, là một nông dân 28 tuổi ở Guija. Nhưng anh cũng tham gia cùng với các anh trai của mình vạch ra một con đường mới

Dự án đầu tiên của họ, một công ty điện tử, gần như thất bại ngay lập tức. Các cá nhân thời đó không thể sở hữu những nhà máy của riêng mình hay không thể hoạt động kinh doanh điện tử. Người Trung Quốc được khuyến khích trở thành những doanh nghiệp xã hội chủ nghĩa chứ không phải tư bản chủ nghĩa.

Không lâu sau đó, mấy anh em góp vốn chung 125 đô la và bắt đầu nuôi chim cút ở Gaija. Lúc ấy, Gaija là một trong những ngôi làng nghèo khó nhất vùng, cách phía bắc thủ đô Bắc Kinh 27 km. Ở đó không có điện và đường dẫn nước, và nhà ở đó là những túp lều nhỏ dựng bằng bùn trộn cỏ khô. Nhưng điều kiện môi trường rất tốt cho nuôi chim cút.

Liu Yongxing giải thích sự lựa chọn của họ: “Nếu bạn nuôi chim cút, bạn không cần phải có nhiều thức ăn cho nó. Chim cút nhỏ. Chúng tôi cũng không có nhiều đất và nhiều tiền.” Bất ngờ sau đó nhiều làng cũng bắt đầu nuôi chim cút, và khách hàng từ các vùng lớn khác cũng đến xếp hàng mua trứng chim cút. Guija trở thành thủ phủ nuôi chim cút của Trung Quốc. Và các anh em nhà họ Liu đã phát đạt.

Từ lâu họ đã nằm trong số những người đầu tiên được đảng bộ địa phương tuyên dương là những người đàn ông 10.000 nhân dân tệ- là những doanh nghiệp xã hội chủ nghĩa kiểu mẫu, tích lũy nhiều tiền Trung Quốc.

Gao Peineng, 53 tuổi, cựu trưởng làng Gaija, và là một người bạn lâu năm của anh em nhà họ Lưu cho biết. “Từ năm 1982, chính phủ bắt đầu vinh danh những người mà họ gọi là người làm giàu tiến bộ. Họ sẽ rước bạn trên một chiếc xe với rất nhiều hoa đỏ và huy chương vàng.”

Trong nền nông nghiệp được xây dựng với mục tiêu trở thành khu vực đầu tiên mở cửa cho cải cách thị trường, anh em nhà họ Liu nhanh chóng phân chia thành các cơ sở chăn nuôi.

Cơ sở nuôi chim cút đầu tiên của anh em họ Liu



Vào lúc mà nhiều nông dân chỉ chăn vật nuôi của họ bằng đồ thừa hay đồ bã, anh em nhà họ Lưu đã bắt chước những kĩ thuật sản xuất thức ăn mới của tập đoàn Charoen Pokphand, Thái Lan, một trong những nhà đầu tư lớn đầu tiên vào Trung Quốc.

Gia đình học Liu sau đó đã thuyết phục nông dân rằng mua thức ăn của họ sẽ làm cho vật nuôi lớn nhanh hơn. Họ đã giành được thị phần bằng cách định giá sản phẩm thấp hơn giá của Charoen Pokphand. Với sự tiêu thụ thịt đang tăng vụt lên ở Trung Quốc, nhu cầu thức ăn chăn nuôi tăng lên vùn vụt.

Trong khoảng giữa năm 1978 và 1990, sản lượng ngũ cốc của Trung Quốc tăng hơn 30%.

“Gia đình họ Lưu rất thông minh và nắm thời cơ rất nhanh” theo Wan Zhaojun, hiệu trưởng học viện chăn nuôi Tứ Xuyên, “mức sống đã được cải thiện đột ngột; lượng thịt tiêu thụ đã tăng. Đây là thời đại vàng cho kinh doanh thức ăn chăn nuôi và họ đã đúng.”

Đảng cộng sản đã ghi nhận thành công của họ vào năm 1994, khi một nhân viên khoa học của chính phủ thăm xưởng chăn nuôi của họ và tuyên bố rằng “tương lai của công cuộc cải cách kinh tế Trung Quốc sẽ dựa vào những doanh nghiệp xã hội chủ nghĩa như thế.”

Không lâu sau đó, họ đặt một cái tên mới: tập đoàn Hi Vọng.

Chuyến viếng thăm đó là dấu hiệu cho biết rằng các viên chức chính phủ là những thẩm phán cuối cùng phân định thành công của họ. Ngày nay gia đình họ Liu tin vào công cuộc cải cách thị trường, họ bày tỏ lòng biết ơn trong những bài diễn văn và bảo tàng rằng Đảng cộng sản cũng đóng vai trò rất quan trọng trong thành công của họ.

Liu Yongxing kể: “Khoảng năm 1984, gần như mọi viên chức chính phủ ở Tứ Xuyên đã tới thăm trang trại của chúng tôi. Điều đó giống như một vụ quảng cáo lớn cho chúng tôi vậy.”

Sau sự phát triển nhanh chóng ở Tứ Xuyên, họ đã xây dựng nhiều nhà máy thức ăn chăn nuôi khắp các vùng đất nước.

Gần năm 1992, tập đoàn Hi Vọng lớn đến nỗi gia đình họ Liu quyết định phải tách nó thành 4 công ty, theo khu vực địa lý: Hi vọng đông, Hi vọng tây, Hi vọng mới và Hi vọng lục địa, cho phép mỗi anh em tự theo đuổi niềm đam mê của mình, và đa dạng hóa quyền nắm giữ của gia đình.

Yongxing chuyển đến Thượng Hải và đầu tư vào các xưởng nhôm, xưởng phát điện và tài chính. Yonghao điều hành công ty Hi vọng mới, trong tháng 10 đứng thứ 4 trong danh sách những người giàu nhất Trung Quốc lục địa, với tổng tài sản thực là 2,2 triệu đô là và nắm giữ các bất động sản, công ty thức ăn chăn nuôi và ngân hàng. Chen Yuxin (tên của gia đình nuôi đặt) điều hành công ty Hi vọng tây, nắm giữ công ty thức ăn chăn nuôi nguyên gốc ở Tứ Xuyên, một khách sạn năm sao và các tài sản khác ở Bắc Kinh. Và Yongya kinh doanh thức ăn chăn nuôi và điện tử. Chị gái nhà họ Lưu, Liu Yonghong, nắm giữ toàn bộ tài khoản cho gia đình.

Thậm chí với hàng triệu đô la, các thành viên và bạn bè gia đình họ Liu nói rằng, các anh em nhà họ Liu vẫn rất thanh đạm và giản dị. Chen Yuxin vẫn không có trợ lý riêng và Liu Yongxing vẫn bay vé hạng tiết kiệm.

Như nhiều doanh nghiệp Trung Quốc khác, họ luôn cho rằng họ không khoe khoang và tự cho phép mình hưởng thụ sự xa hoa phung phí. “Thật là lố bịch khi khoe khoang sự giàu có của bạn.” Liu Yongxing nói, trong lúc đang ngồi ở văn phòng của ông tại Thượng Hải, vẫn đang mặc bộ quần áo rất bình thường và nhấm nháp trà.

Thế hệ tiếp theo của gia đình họ Liu gồm có 4 con gái và một con trai, Shawn Liu là người con duy nhất của Liu Yongxing.

Được giáo dục tại Mỹ, ở Đại học nam California, và kết hôn với một cô gái đến từ Texas, Shawn, 33 tuổi, chuẩn bị tiếp quản công việc kinh doanh của cha mình. Hai trong số những người con gái của người sáng lập công ty đang làm việc với cha mình, giúp cha quản lý công ty, trong khi hai cô còn lại sống ở Mỹ và không có vai trò gì trong công ty.

“Mục tiêu của tôi là có thể làm cho công ty phát triển đến tầm cỡ quốc tế.” Theo Shawn, “nếu không phải là quốc tế, thì ít nhất là tầm cỡ khu vực Đông Nam Á. Chúng tôi đang tìm kiếm những cơ hội mới.”

Ngọc Hân (dịch)